NIEUWS

Aandacht op de radio

Te gast in Biografie op de Bühne

Begin mei 2024 was ik te gast in het maandelijkse programma Biografie op de Bühne in het Torpedo Theater in Amsterdam. De redactie besteedt aan pas verschenen biografieën en biografieën-in-wording. Mijn Andriessen-biografie valt in die laatste categorie, hoewel de finish nu in zicht is. Het gesprek dat Liliane Waanders met mij voerde is hier terug te luisteren.

Brieven van Peter Vos

Dit ouderwetse doosje bevat een kostbare inhoud: circa zestig rijk geïllustreerde brieven die tekenaar Peter Vos in zijn jonge jaren aan vriendje Louis stuurde. Klik hier door naar de nieuwsbrief die ik hierover publiceerde.

Ramsj

Bezoekers van deze website kunnen voor €12,50 (incl. verzendkosten) mijn boek Radicaal gewoon – Bestaat er zoiets als Nederlandse muziek bestellen. Informatie over de inhoud en recensies vindt u hier. Bent u geïnteresseerd, stuur dan een mailtje naar j.oskamp@telfort.nl.

Jaren-70-partituur Andriessen teruggevonden

Schat van Scharlaken Rackham

Als je over een langere periode research doet, zoals ondergetekende, dienen verrassingen zich soms op een presenteerblaadje aan. De onderneming – een biografie van Louis Andriessen – heeft enige bekendheid gekregen en betrokkenen stellen er plezier in een tip te geven. Zo kwam ik via via in contact met pianolerares Annette Koot, die al zo’n halve eeuw in het bezit is van de originele partituur van De schat van Scharlaken Rackham uit 1971. Haar echtgenoot, indertijd een ambtenaar bij de gemeente Utrecht, had Andriessen opdracht gegeven een nieuw stuk te schrijven voor de gezamenlijke ensembles van de muziekschool. Na de (eenmalige) uitvoering bewaarde het echtpaar dit bijzondere formaat partituur – een negen meter lange rol papier – thuis en zo leidde het kunstwerk jarenlang een verborgen bestaan. Op goed moment heeft Annette de schaar erin gezet om een strook aan de muur te kunnen hangen – een daad die nu misschien een gevoel van ontzetting oproept, maar toen feilloos paste in de tijdgeest waarin het stuk ook ontstond. Immers post-provo, post-Maagdenhuis, post-Reconstructie en post-Notenkrakers was het adagium: kunst is van iedereen en moet juist worden toegeëigend. Speels en niet-elitair. Ophangen aan de muur!

Speelinstructie

In Argus (27 april 2022) heb ik de voorgeschiedenis van deze bijzondere partituur uit de doeken gedaan:

Ter gelegenheid van… De Tijd

Op zondag 12 december 2021 klonk in de Kees van Baarenzaal in het Koninklijk Conservatorium in Den Haag een onvergetelijke uitvoering van De Tijd (1981). Louis Andriessen schreef het stuk veertig jaar geleden voor de opening van de toen net opgeleverde nieuwbouw aan de Juliana van Stolberglaan 1. Nu, voorafgaand aan de verhuizing naar het Amare-complex aan het Spui, sloegen oudgedienden van toen en studenten van nu (waar blijft de tijd?) de handen ineen voor een reprise. Dirigent Manoj Kamps wist het (wegens corona) spaarzame publiek aan zich gekluisterd: niet eerder klonk De Tijd zo glashelder en overrompelend mooi.

Jheronimus Bosch: detail uit ‘Opstijging naar de hemel’ (ca. 1490)

Ondanks zijn grootsheid is De Tijd in feite een gelegenheidswerk, waarvan Andriessen er tientallen schreef in de loop van zijn leven. Een handvol stukjes werd op de cd The Memory of Roses (1993) behoed voor het zwarte gat van de tijd, maar de meeste composities waren eendagsvlinders, die op een enkel, uniek moment mochten schitteren. Daar is niets tragisch aan, want zo waren ze ook bedoeld. Iemand wordt tenslotte maar één keer 50 jaar, zoals de componerende dirigent Oliver Knussen, de maestro van het miniatuur, die op 12 juni 2002 een 55 seconden durende hommage ontvangt: Very Sharp Trumpet Sonata; of men wordt 70 jaar, zoals Gaudeamus-oprichter Walter Maas die op 18 juli 1979 een minuut lang door drie trompetten wordt toegezongen (een knipoog naar de vele telefoons waarmee hij zich omringde?). Met andere woorden: Gefeliciteerd!

portret Caecilia Andriessen (1973) door Hans Hazenbroek

Een paar jaar voor zijn dood vertelde Andriessen dat het allemaal ooit begon met dit soort gelegenheidswerkjes. Want in zijn grote katholieke familie was altijd wel behoefte aan muziek. ‘Bijvoorbeeld een vrolijk stukje voor een zoveelste bruiloft van de schoonouders van mijn zus Leen in Venlo. Mijn vader vond dat ik dat best kon’, aldus Louis. Geen wonder dat zijn familieleden grossierden in feestelijke stukjes, onder wie zijn acht jaar oudere zus Caecilia, voor wie hij Romance voor Caecilia en Caecilia’s Contrapunt schreef – respectievelijk voor haar 60^ste en 75^ste verjaardag.

Romance in F (1970)

Ook afscheid vraagt om een muzikaal moment.  Zo klonk A Very Sad Trumpet Sonata toen Henriëtte Kropman in 2008 vertrok als directeur van het Fonds voor de Scheppende Toonkunst. Een vaarwel bestaande uit twee delen: een lofzang op de oprichting van het FST versus het vertrek van Kropman.
Een curiosum is de op plaat vastgelegde Romance in F (1970) die Andriessen schreef ter gelegenheid van het vertrek van directeur Joop Smit bij het gelijknamige reclamebureau. Over de voorgeschiedenis van het werk is weinig bekend, maar Andriessen maakte voor vijf leden van het Nederlands Blazers Ensemble een knap stukje in stile Bach, dat zich kan meten met de Suite van Telemann op de B-zijde van het singletje. 

Jan Wolff voor het Muziekgebouw, foto Serge Ligtenberg

Als goede vriend van IJsbreker-directeur Jan Wolff stond Andriessen vierkant achter diens duw- en trekwerk om een nieuwe concertzaal in Amsterdam te realiseren. Dus toen, na een jarenlange zoektocht naar de juiste locatie en na een uitputtingsslag met het gemeentelijk ambtenarenapparaat, op 2 september 2002 eindelijk de eerste paal de grond inging, liet Andriessen 80 hoornisten aanrukken (een hommage aan de voormalige hoornist Wolff) die Fanfare, om te beginnen over het IJ lieten schallen. Op 15 juni 2005 gevolgd door De Opening (door het Asko|Schönberg Ensemble, versterkt met koper uit De Volharding).

Jurriaan Andriessen, fotograaf onbekend

Met deze nieuwbouwcomposities trad Andriessen in de voetsporen van zijn broer Jurriaan (1925-1996), kampioen vastgoedmuziek. Jurriaan wijdde achtereenvolgens de Technische Hoogeschool in Eindhoven in (met Inno della technica in 1957), de Utrechtse Jaarbeurs (de Jaarbeursmars in 1961), De Scheveningse Pier (het gelijknamige stuk dateert uit 1961), het Nederlands Congresgebouw (Antifona dell’Aja in 1969), en hij opent nog altijd jaarlijks op Prinsjesdag de Staten-Generaal met Il discorso della corona uit 1994.

Louis Andriessen is niet meer onder ons.
De tijdloze kwaliteit van De Tijd krijgt geen vervolg,
maar de prachtige uitvoering van 12 december j.l. is hier terug te luisteren.

(januari 2022)

In Basel voor Andriessen-biografie

Geen Nederlandse componist geniet zoveel faam over de grens als de op 1 juli j.l. overleden Louis Andriessen, maar dat zijn muzikale nalatenschap in het Zwitserse Basel terecht is gekomen, zal velen wellicht verrassen. In 2007 tekende Andriessen een contract met de Paul Sacher Stiftung, die het erfgoed van 20^ste-eeuwse componisten wereldwijd beheert. Andriessen is de eerste Nederlander die dit pantheon betreedt, een gevolg van zijn connecties met andere prominente ‘bewoners’ van het archief: Igor Stravinsky (Andriesssens grote idool, over wie hij met Elmer Schönberger het boek Het Apollinisch Uurwerk schreef), Luciano Berio (bij wie hij begin jaren zestig studeerde) en Steve Reich (met wie hij de interesse in minimal music deelde).

foto’s Jacqueline Oskamp

Andriessen-vorsers dienen voortaan dus af te reizen naar Basel, waar de manuscripten, partituren, schetsen, aantekeningen, transparanten, brieven, recensies, programmaboekjes – kortom alles wat rond de conceptie van een muziekstuk op papier wordt gezet – in keurige zuurvrije mappen wordt bewaard.

Als onderdeel van de research voor mijn biografie van Louis Andriessen, bracht ik de afgelopen zomer een maand door bij de Sacher Stiftung. En aangezien Louis naar goed familiegebruik álles placht te bewaren, is één maand niet genoeg gebleken.

Heilige Lucas

In alle opzichten is de Sacher Stiftung een toonbeeld van Zwitserse degelijkheid. Dat begint met het vestingachtige gebouw, dat ligt aan de historische Münsterplatz, hoog verheven boven de majestueus stromende Rijn.

uitzicht vanaf mijn werkplek

De ruimten van de Sacher Stiftung bevinden zich in neerwaartse richting, want het gebouw is uitgehouwen in de rots waarop het staat. De entree bevindt zich op de begane grond, daarna daal je af naar -1 en -2. Nog weer daaronder zijn de alleen voor personeel toegankelijke depots, die de allure van bunkers hebben. Achter dikke stenen muren en zware stalen deuren liggen de schatten uit de 20^ste-eeuwse muziek opgeborgen, onder lage temperaturen, beschermd tegen oorlogsgeweld en natuurrampen – de Zwitsers hebben slechte herinneringen aan de aardbeving van 18 oktober 1356: de Beving van de heilige Lucas was de opmaat voor een allesverzengende vlammenzee die de stad goeddeels verwoestte.

Eeuwigheid

De bezoeker wordt onderworpen aan strenge protocollen: alle persoonlijke bezittingen, inclusief mobiele telefoon, gaan in een kluisje, alle apparatuur is offline, het materiaal mag worden bestudeerd, maar niet gefotografeerd of gefotokopieerd. Illustratief is de transformatie die de oorspronkelijke ordners van Andriessen ondergaan op weg naar de eeuwigheid.

(september 2021)

Bij de dood van

Louis Andriessen

Utrecht, 6 juni 1939 ­– Weesp, 1 juli 2021

‘Héél klein menschenkind dat de eerste dag deze wereld aanschouwt, en nog niet eens tot bewustzijn daarvan. ‘k Wens je geluk bij je intrede in zo’n schone en grote geestelijke omgeving als die, door je Ouders gesticht. Je zult je er later wél van bewust worden welk voorrecht je beschoren werd en ‘k hoop dat je de hoge idealen van je Ouders moogt verder voortplanten in deze wereld, ongetwijfeld tot grote vreugde van allen die je omringen en – ’t essentiële – daardoor ook tot meerdere eer en glorie van God. Met de innigste wens tot deze realiteit van Job Wilderbeek.’

Met deze plechtige woorden begroette de Utrechtse muziekpedagoog Job Wilderbeek, tevens de leraar van Louis’ oudere broer Jurriaan, de kleine Louis Joseph op 6 juni 1939, de dag dat hij voor het eerst zijn ogen opende.

Zoals we nu weten heeft Andriessen die belofte volledig ingelost, ook al zou hij zelf hebben gezegd dat hij niet componeerde tot meerdere glorie van God maar in dienst van de Schoonheid. Ook in het licht van de eeuwigheid? De Tijd zal het leren.

Louis Andriessen heeft de wereld verrijkt achtergelaten. Hoe zijn leven zich ontrolde – van onbevangen baby in de wieg tot alom gevierde componist – is onderwerp van mijn biografie, die in 2025 bij Ambo|Anthos verschijnt.

De uitvaart van Louis Andriessen

Armenvol rozenblaadjes die de talloze herinneringen aan de overledene symboliseren – met een sobere performance leidde pianiste Tomoko Mukaiyama afgelopen vrijdag, 9 juli 2021, de uitvaart in van Louis Andriessen op begraafplaats Zorgvlied in Amsterdam. Een rozenritueel dat onderdeel is van The Memory of Roses, het pianostuk dat Andriessen in 1992 voor Mukaiyama schreef.

Begraafplaats Zorgvlied

Het afscheid vond plaats in kleine kring en was warm en licht van toon. Veel vrolijke anekdoten kwamen ter sprake, want ook in het verpleeghuis waar Andriessen de laatste anderhalf jaar wegens Alzheimer was opgenomen, verloor hij zijn gevoel voor humor niet. Mirjam Zegers, Andriessens persoonlijke assistente, memoreerde dat ‘Mister Oengka’, zoals de bijnaam voor krachtpatser Andriessen luidde, in Frankrijk le bulldozèr heette. Martijn Padding, voormalig leerling, vertelde hoe Andriessen in de laatste fase van zijn leven het improviseren herontdekte: ‘Soms met verbluffende resultaten.’ Wel kreeg hij in het verpleeghuis, aldus Padding, concurrentie van de ongeschoolde medepianist ‘Cor de Bouwvakker’, gespecialiseerd in de clustertechniek. Ook Elmer Schönberger, met wie Andriessen in de jaren tachtig het Stravinskiaanse boek Het apollinisch uurwerk schreef, legde de nadruk op de speelse Andriessen: de glunderende blik waarmee hij een improvisatie kon beëindigen, ‘met in zijn ogen een vleugje spot of zelfspot’, rekent hij tot zijn dierbaarste herinneringen.

De vele kanten van Andriessens persoonlijkheid weerklonken in de muziek, die veelal live werd gespeeld: de onmetelijke ruimte van Bach, de speelse distinctie van Stravinsky, de rauwe emotie in Andriessens ‘strijdlied’ Y después, de serene schoonheid in de aria Luce etterna uit zijn opera La Commedia en de prachtige fluitinzet in het langzame deel van Ravels pianoconcert in G, die Andriessen ooit betitelde als ‘de mooiste noot’. Musici uit de directe vriendenkring van Andriessen (Gerard Bouwhuis, Claron McFadden, Heleen Hulst, Tomoko Mukaiyama en Cristina Zavalloni) brachten hem een passend eerbetoon.

Het gezelschap begeleidde Louis Andriessen naar het met bloemen overladen graf, waar violiste Heleen Hulst een laatste solo speelde en zijn geliefden, onder wie weduwe Monica Germino en zoon Lodewijk, een laatste groet brachten.

Schoenendoos op een kier 

Op verzoek van het weekblad Argus schreef ik een artikel over de research voor de biografie over Louis Andriessen die (anders dan in het bewuste artikel vermeld) in 2025 zal verschijnen. Over de gesprekken die ik met Andriessen voerde voor hij zijn fiat aan de biografie gaf, over het tekentalent van de Andriessens en over de schoenendozen vol correspondentie. Het artikel is verschenen in Argus nr. 82, juli 2020.

Research voor de biografie over Louis Andriessen 

Sinds geruime tijd werk ik in het privé-archief van Louis Andriessen om materiaal te verzamelen voor een biografie. De familie Andriessen stond bekend om zijn plezier in het corresponderen. Louis heeft talloze brieven geschreven aan zijn ouders (en zij aan hem) en die zijn allemaal bewaard gebleven. Ik neem ze stuk voor stuk door en maak aantekeningen of kopieer de integrale brief. Er staan enkele tientallen schoenendozen zoals deze – met foto’s, brieven, ansichtkaarten en soms zelfs telegrammen. (maart 2020)

Interview over Louis Andriessen bij Parmando-tv

Het kunstkanaal Parmando-tv besteedt de komende weken uitgebreid aandacht aan Louis Andriessen, die op 6 juni 2019 80 jaar hoopt te worden. Muziekjournalist Aad van Nieuwkerk interviewde mij ruim een half uur lang over Andriessen en zijn werk. Die uitzending kunt u hier bekijken.

Daarnaast zal Parmando vanaf zaterdag 18 mei tien documentaires over Louis Andriessen uitzenden:
– Imperfect harmony (Carmen Cobos)
– Hidden trees (Betsy Torenbos/Louis Andriessen)
– Y después (Betsy Torenbos/Louis Andriessen)
– The road (Frank Scheffer)
– In the ocean (Frank Scheffer)
– Een tijdelijke overeenkomst met de zee (Steve Martland)
– Odyssee (Frank Diamand)
– Never a dull moment (Carien Bijlsma)
– Anaïs Nin (Carien Bijlsma)
– Componeren, een les (Hans Hulscher/Louis Andriessen)

Op televisie is het vier uur durende Andriessen-programma iedere zaterdag- en zondagavond vanaf 20.00 uur te zien (Parmando is te vinden in de categorie ‘apps’). Via de website, mobiel of tablet op elk gewenst moment.

Contract biografie Andriessen getekend!

Op maandag 15 april 2019 heb ik in bijzijn van Louis Andriessen en zijn vrouw Monica Germino het contract voor de biografie over Louis Andriessen getekend. Een delegatie van uitgeverij Ambo|Anthos – mijn uitgever Laurens Ubbink en directeur Tanja Hendriks – was speciaal naar de werkruimte van Andriessen aan de Keizersgracht in Amsterdam gekomen om dit moment luister bij te zetten. Met chocoladetaart en bubbels hebben we dit feestelijk samenzijn gevierd. Louis Andriessen, die deze zomer 80 jaar oud wordt, mag terugkijken op een lang en rijk leven. Dat betekent veel werk voor zijn biograaf. Als deadline voor het manuscript hebben we dan ook 1 januari 2025 afgesproken.

De eerste recensie van Opslaan en vernietigen verschijnt op 6 november 2017 in het Reformatorisch Dagblad. In een uitgebreid artikel combineert muziekmedewerker Jaco van der Knijff een boekbespreking met een verslag van de boekpresentatie eind oktober in Den Haag. Onder de titel ‘Donkere wolken boven het nationaal muziekgeheugen’ geeft hij een goede indruk van boek en symposium.

Tijdens een drukbezocht symposium in de Centrale Bibliotheek in Den Haag over de toekomst van de bedreigde muziekarchieven (27 oktober 2017) presenteer ik mijn boek Opslaan en vernietigen. Eric van Balkum schrijft een aardige impressie op zijn blog. Ook de VPRO besteedt uitgebreid aandacht aan de verschijning van mijn boek op de eigen website. Naast speeches van Loes Rusch, Frits Zwart, Daan Manneke en Sander van Maas is er muziek: violist Heleen Hulst en pianist Gerard Bouwhuis spelen de vioolsonate nr.2 van Daniël Ruyneman – een van die componisten die recentelijk dankzij de muziekarchieven aan de vergetelheid is ontrukt.

Naar aanleiding van mijn boek Opslaan en vernietigen verschijnt er op 27 oktober 2017 een interview in de Volkskrant.

De kop van deze recensie (maart 2018) zegt genoeg:

Messcherp boek over brute vernietiging

In het Jazz Bulletin, een uitgave van het Nederlands Jazzarchief dat zelf ook zwaar is getroffen door de bezuinigingen, betoogt auteur Coen de Jonge dat ‘een belangrijk deel van ons collectieve culturele leven dreigt te worden vernietigd’. Maar preken voor eigen parochie heeft weinig zin en daarom besluit het met de woorden: ‘Nu maar hopen dat de betrokkenen dit messcherpe boek willen lezen.’

In Boekman (30 januari 2018) een kritische bespreking van Opslaan en vernietigen. De ‘historische sensatie’ is volgens recensent Nico de Klerk geen relevant argument voor behoud van een archief, omdat de gewone bezoeker geen kostbare archiefstukken mag vasthouden. Bovendien had hij meer voorbeelden willen lezen van musicologisch onderzoek waarvoor de archieven onmisbaar zijn. Desondanks wil hij ‘niets afdoen aan de bezorgdheid van de auteur’. Lees het volledige artikel hier.

Een mooie recensie in het Piano Bulletin door Christo Lelie. Hij schrijft: ‘Met het publiceren van dit boek heeft Jacqueline Oskamp het regeringsbeleid in het afgelopen decennium genadeloos aan de kaak gesteld. Hopelijk wordt Opslaan en vernietigen ook buiten de kringen van de zogenaamd elitaire kringen van beoefenaars en liefhebbers van klassieke muziek gelezen en serieus genomen.’

‘Het is de enorme verdienste van publiciste Jacqueline Oskamp dat zij op het moment dat de storm opstak die de muziekarchieven op dit moment levensgevaarlijk bedreigt, zich het lot van deze instellingen heeft aangetrokken. Opslaan en vernietigen – Muziekarchieven bedreigd is een tot in de perfectie gedocumenteerd boek geworden, waarin Jacqueline Oskamp nergens een blad voor de mond neemt.’

Aldus Rinus van der Heijden op 23 november 2017 op de website Jazznu.com. Lees het integrale en mooi geïllustreerde artikel hier.

Op vrijdag 27 oktober 2017 presenteer ik mijn nieuwe boek Opslaan en vernietigen – Muziekarchieven bedreigd (Ambo|Anthos 2017). De presentatie gaat vergezeld van een klein symposium met live muziek en een foto expositie van Joyce Vanderfeesten, die met haar camera in de depots is afgedaald. De toegang is gratis. Kijk hier voor meer informatie.

Een lovende kritiek van Een behoorlijk kabaal op de Belgische website Stretto: ‘De auteur getuigt van een indrukwekkende eruditie. Dit boek (…) mag geen enkele muziekliefhebber missen. Zeker, zeker lezen. Magistraal!’ De volledige recensie, gepubliceerd op 6 juni 2017, kunt u hier lezen.

.

Op 18 april 2017 was ik te gast in het radioprogramma Springvossen, gepresenteerd door Robert van Altena. Een uur lang praatten we over Een behoorlijk kabaal, gelardeerd met de nodige muziekfragmenten. Hier kunt u de uitzending terugluisteren.

Een mooie recensie in Het Parool, zaterdag 15 oktober 2016. Erik Voermans schrijft: ‘Oskamp legt sterke eigen accenten. Daardoor weet ze knap uit de buurt te blijven van de historische schetsen zoals die in recente biografieën van Peter Schat en Reinbert de Leeuw zijn gegeven.’ En: ‘Een troostrijk boek’.

Haar boek stemt luisterlustig –  het beste wat je met een boek over muziek kunt bereiken.

Muziekjournalist Jaïr Tchong heeft Een behoorlijk kabaal genomineerd voor de NS Publieksprijs. Lees hier zijn uitgebreide motivatie. Het is uiteraard mogelijk een stem uit te brengen op Een behoorlijk kabaal. Scroll dan naar jouw eigen keuze.

Een verrassend signalement in de Volkskrant van 18 februari 2017:

Op de laatste dag van het jaar 2016 een korte maar krachtige bespreking in de Volkskrant: ****!

In het Jazz Bulletin (december 2016) noemt Willem van Manen Een behoorlijk kabaal  ‘een absolute aanrader; het heeft veel diepgang en biedt interessante informatie over zaken die men nog niet wist, zonder zwaar op de hand te zijn.’

‘Een zeer lezenswaardig boek’, aldus Peter van der Lint in Trouw (15 oktober 2016). Hij schrijft over Een behoorlijk kabaal: ‘Oskamp zet de muziek af tegen andere kunstvormen in Nederland en daarbuiten, en probeert de noten te verklaren vanuit de verschillende maatschappelijke, sociale en politieke ontwikkelingen. Niet dat die muziek daar per se beter van wordt, maar die bredere blik levert vaak een passend panorama op, waardoor sommige muzikale ontwikkelingen beter te begrijpen zijn – zeker ook voor hen die niet zo ingevoerd zijn in de moderne klassieke muziek.’

.

Radio

Op zaterdagmorgen 29 oktober mocht ik invulling geven aan het radioprogramma Een goedemorgen met… op radio 4. Deze kans heb ik aangegrepen om twee uur lang bekendere en onbekendere werken uit het twintigste eeuwse Nederlandse repertoire te draaien. Luister hier het programma terug.